In het jaar 1919 is de eerste vrijeschool (toen Waldorf
Astoria Schule geheten) gestart op de Uhlandshöhe in Stuttgart op verzoek van
Emil Molt, de toenmalige directeur van
de tabaksproducent Waldorf/Astoria. Deze markante persoonlijkheid deed dat verzoek aan Rudolf Steiner om
een nieuwe school op te richten voor de kinderen van het fabriekspersoneel,
maar vanuit een antroposofische mensvisie.
Die school en de achterliggende pedagogiek, didactiek en
mensvisie heeft zich in honderd jaar zeer succesvol ontwikkeld, als je beseft
dat er momenteel wel bijna 1000 van deze scholen zijn wereldwijd, verdeeld over honderd
landen. Op alle continenten zijn er vrijeschool- initiatieven ontstaan en
sommigen zijn uitgegroeid van peuter-, tot kleuter- en later basisscholen en in
een aantal gevallen zelfs uitgegroeid tot volledige middelbare scholen.
In het
ideale geval is de vrije school een doorlopende leer- en ontwikkelingsweg voor
kinderen van 3 jaar tot 18 jaar, dus geïntegreerd kleuter- basis- én middelbaar
onderwijs.
Dit eeuwfeest
verdient natuurlijk extra aandacht en dat blijkt ook uit de prachtige
documentaire in de vorm van een drieluik, die op You Tube dit jaar is
verschenen.Een prachtig geschenk, dat in een zeer
kleurrijk pallet allerlei vrijeschool-leerkrachten aan het woord laat, die
vertellen waarom in hun ogen het vrijeschool-onderwijs zeer de moeite waard is en waarin
het zich onderscheidt van regulier of ander bijzonder onderwijs. De Amerikaanse regisseur heeft kosten nog moeite
gespaard om die scholen in China, Rusland, Afrika, Israël en zelfs de
Palestijnse gebieden en Kosovo goed in beeld te brengen. Het bijzondere is dat de
vrijeschool-visie kennelijk universeel is en omarmd wordt door vele verschillende culturen.
Terwijl de inrichting van leslokalen in kleur en vorm ,
het materiaalgebruik, de vakken en zelfs het schoolplan zeer herkenbaar is en
bijna standaard is , is toch de culturele omhulling overal anders.
Zie ook:
Deel 1. (Nederlands ondertiteld) https://youtu.be/rdObwR2Jrq8
Deel 3. (alleen Engels) https://youtu.be/2-mVPUzgWPY
Zie ook:
Deel 1. (Nederlands ondertiteld) https://youtu.be/rdObwR2Jrq8
Deel 3. (alleen Engels) https://youtu.be/2-mVPUzgWPY
 |
| Openingswoord van Jan Kranen, oud-middenbouwleerkracht en docent Frans van het Novaliscollege te Eindhoven |
Daarnaast zijn er in Nederland en ook in Europa dit jaar
feestelijke bijeenkomsten gepland en al geweest om aandacht te vragen voor dit
memorabele jaar.
Op 20 September werd in Utrecht, locatie De Fabrique, het grote Waldorf100 Festival gehouden dat met bijna 3000 bezoekers de meeste aandacht heeft getrokken. Er vonden vele activiteiten plaats in diverse verschillende workshops.
Bijzonder was ook de presentatie van een film over de vrije basisschool in Utrecht vanwege de vorm als lerarenzelfbestuur en lerarencoöperatie. Zelf heb ik er vijf jaar geleden ook aandacht aan besteedt in de vorm van een artikel, dat ook op de website van de vrijeschool-beweging is terug te vinden. Zie ook https://www.vrijeschoolbeweging.nl/achtergrond/utrecht-heeft-een-lerarencooperatie-als-organisatievorm/
Kennelijk heeft deze ontwikkeling iets in gang gezet, want komend voorjaar (2020) in maart wordt er een conferentie georganiseerd op landgoed Zonheuvel in Doorn over de organisatie van vrije scholen in Nederland en België. Men zal daar ook de uitkomsten van een klein onderzoek in België meenemen met als vraag:"Past de huidige organisatie van de vrijescholen die in de afgelopen decennia is ontstaan bij het onderwijs dat we willen geven?".
Kennelijk heeft deze ontwikkeling iets in gang gezet, want komend voorjaar (2020) in maart wordt er een conferentie georganiseerd op landgoed Zonheuvel in Doorn over de organisatie van vrije scholen in Nederland en België. Men zal daar ook de uitkomsten van een klein onderzoek in België meenemen met als vraag:"Past de huidige organisatie van de vrijescholen die in de afgelopen decennia is ontstaan bij het onderwijs dat we willen geven?".
Bijzonder interessant als we bedenken dat er in vrijeschool-land een enorme schaalvergroting heeft plaatsgevonden waar meerdere scholen gefuseerd zijn onder een overkoepelend schoolbestuur. Een enorme centralisatie die zeker heeft bijgedragen aan een verdere professionalisering, maar waar besturen echt "op afstand" gebeurt. Dat geldt zowel voor het basis als middelbaar onderwijs. Al in 2008 schreef ik daar ook al een artikel over. https://vrijescholen.blogspot.com/2008/12/schaalgrootte-en-onderwijs.html
Het eeuwfeest is iets om trots op te zijn als je terugkijkend in Nederland ziet hoe het vrije school onderwijs zich heeft ontwikkeld. Nederland was met zijn eerste vrije school in Den Haag ook een van eersten, waar buiten Duitsland een vrijeschool ontstond begin van de vorige eeuw kort na 1920.
Het eeuwfeest is iets om trots op te zijn als je terugkijkend in Nederland ziet hoe het vrije school onderwijs zich heeft ontwikkeld. Nederland was met zijn eerste vrije school in Den Haag ook een van eersten, waar buiten Duitsland een vrijeschool ontstond begin van de vorige eeuw kort na 1920.
Later in de jaren
vanaf 1970 zijn er in Nederland in korte tijd meerdere vrije scholen ontstaan, zo ook in Eindhoven. De Vrije School Brabant begon eerst als basisschool
en later als middelbare school. Later na de splitsing van basis en middelbaar onderwijs is een deel verder
gegaan als middelbare vrijeschool onder de naam Novaliscollege en de basisschool bleef de Vrije school Brabant.
Deze school is in het verleden ook al twee keer uitgeroepen tot beste school van Eindhoven. https://vrijescholen.blogspot.com/2012/12/vrije-scholen-kampioen.html en
De vrije middelbare school in Zeist is zelfs uitgeroepen tot beste middelbare school van heel Nederland Je zou daarom ook met recht kunnen zeggen dat het vrijeschool-onderwijs tot "de beste" behoort en zou dit dan ook moeten "claimen", zoals ik eerder in een ED-opinie-artikel deed. https://vrijescholen.blogspot.com/2018/01/waarom-eisen-wij-niet-het-beste.html
In Nederland bestaan op dit moment zo'n 90 vrije scholen verdeeld over 73 basisscholen en 17 vrije scholen voor voortgezet onderwijs. Van veel bekende Nederlanders kennen we de vrije school achtergrond. Zie ook https://vrijescholen.blogspot.com/2012/08/succesvolle-ex-vrije-schoolleerlingen.html
Op 28 Oktober hebben vier regio vrije scholen in Noord-Brabant een bijeenkomst georganiseerd in het Parktheater te Eindhoven, met ‘s-morgens
activiteiten voor de huidige vrijeschool- leerlingen en een middagprogramma voor
(oud-) leerkrachten en bestuursleden en betrokken ouders.
 |
| Spreker Frans Lutters, bovenbouw leerkracht vrije school Zeist. |
Dat middagprogramma draaide om een lezing of voordracht
van vrije school bovenbouw-leerkracht uit Zeist, Frans Lutters met als titel “Honderd
jaar Menskunde” op uitnodiging van de vrijeschool-voorbereidingsgroep en
Oloïd, het studie- en ontmoetingscentrum voor antroposofie regio Eindhoven.
Persoonlijk vond ik het een wat vreemde en aparte titel,
die ik niet had verwacht bij een eeuwfeest herdenking . Hoezo honderd jaar menskunde?
Die is toch veel ouder als wetenschappelijke discipline? Claimt de vrije school
nu dat vakgebied zomaar alleen op?
Je zou eerder een vooruitblik verwachten zoals: “Hoe zal
het de vrije school de komende eeuw vergaan”? Zijn we dan verdwenen, cultureel en maatschappelijk gezien overbodig geworden of zelfs verboden? Of zijn alle scholen dan vrijescholen geworden ?
Je zou eventueel ook terug kunnen kijken op honderd jaar
ervaring om dan vast te stellen “Wat was/is de missie, visie en identiteit
van de vrije school?”
Twee werkgroepen vanuit de vrijeschool beweging , vroeger
de Bond van Vrije Scholen, zijn daar
langere tijd mee bezig geweest zo’n tien jaar geleden. Eerst onder leiding van
Annemarie Sijens en later Jan Alfrink. Zie ook
Zo’n twintig jaar geleden was er het landelijke vrijeschool Project 2000 dat ontstond omdat het ministerie van Onderwijs de vrije middelbare scholen verplicht oplegde, dat ze allemaal VWO, HAVO en VMBO-t als type onderwijs moesten gaan aanbieden om nog 6 jaar bekostiging (lees subsidie) te kunnen krijgen. Geen IVO-Mavo meer, samen met alleen een Vrijeschool getuigschrift, maar een algemeen erkend diploma . Een moeilijk traject met vele verregaande consequenties, waar decennia later nog steeds hobbels in te nemen zijn. Bijvoorbeeld geen 12e klas meer voor de HAVO-leerlingen, maar al centrale examens in de 11e klas en voor het VMBO-t zelfs al in de 10e klas.
Zie ook https://vrijescholen.blogspot.com/2008/06/project-2000.html
 |
| Wiskunde leerkracht van Tijn van Well (L) en oud-rector Novaliscollege Marion Beijer |
Dat kwam echter niet of slechts zeer zijdelings
aan bod in de toespraak van Lutters. Hij gaf vooral een beschrijving van de
beginsituatie toen de eerste Waldorf/Astoria Schule ontstond. Met een
verwijzing naar zijn zelf gekozen titel “Honderd jaar Menskunde” , beschreef
hij dat Rudolf Steiner aan het begin van dat eerste schooljaar een cursus Algemeine
Menschkunde gaf aan die kleine
groep leerkrachten. Vervolgens probeerde
Lutters in de beperkte gegeven tijd in grote trekken deze menskunde naar lichaam,
ziel en geest uit te leggen en wat dat betekent in de praktijk van het vrije
school onderwijs. Een onmogelijke opdracht, die natuurlijk alleen fragmentarisch en globaal kon slagen.
 |
| Belangstellenden in zaal Kameleon van Parktheater in Eindhoven |
Tijdens de lezing zat ik me af te vragen: "Voor wie is deze
boodschap bedoeld"? Het publiek bestaat uit (oud-) leerkrachten en (oud-)
bestuursleden en sommige actieve betrokken (oud-) ouders. Weten zij dan niks
van het vrije school onderwijs en het ontstaan ervan? Is dit een vorm van "public relations" om nieuwe ouders te
enthousiasmeren? Dit is toch geen
publieke voorlichtingsbijeenkomst?
Het lag zeker niet aan de persoon van Lutters, die als leerkracht en spreekbuis van het vrijeschool-onderwijs zeer deskundig is en met regelmaat de afgelopen jaren inhoudelijke stukken heeft geschreven in het vakblad Vrije Opvoedkunst en ook in de Lerarenbrieven (voor vrijeschool leraren) . Als spreker weet hij zeker te boeien met zijn kennis en ervaring en dat allemaal uit het blote hoofd zonder enige papiertje. De setting was echter verkeerd.
Het lag zeker niet aan de persoon van Lutters, die als leerkracht en spreekbuis van het vrijeschool-onderwijs zeer deskundig is en met regelmaat de afgelopen jaren inhoudelijke stukken heeft geschreven in het vakblad Vrije Opvoedkunst en ook in de Lerarenbrieven (voor vrijeschool leraren) . Als spreker weet hij zeker te boeien met zijn kennis en ervaring en dat allemaal uit het blote hoofd zonder enige papiertje. De setting was echter verkeerd.
 |
| Belangstellenden voor "100 jaar vrijeschool" in de foyer beneden |
Lutters bracht wel op de valreep nog een apart boek onder de aandacht. Het boek met de titel:"Het prachtige risico van onderwijs" van Gert Biesta. Deze Nederlandse onderwijspedagoog is in het buitenland en met name Engeland en de VS meer bekend, vanwege zijn baanbrekende onderwijsfilosofie. Hij stelt dat het onderwijs vooral een zwak, existentieel proces is en geen productie-achtig of reproduceerbaar proces. Dat de onderwijsdoelen dus breder moeten zijn dan alleen de meetbare opbrengsten en resultaten en dat die door niemand kunnen worden afgedwongen of van boven- of buitenaf kunnen worden gestuurd.
Dat spreekt mij als ervaren, bijna gepensioneerd hogeschooldocent zeer aan.
